Nowy Cmentarz Żydowski we Wrocławiu – piąty pod względem wielkości kirkut w Polsce, zajmujący powierzchnię ok. 11 ha., obecnie cmentarz Gminy Żydowskiej we Wrocławiu mieszczący się przy ul. Lotniczej. Cmentarz wpisany jest do rejestru zabytków.

Gdy z końcem XIX wieku zaczęło brakować miejsca na cmentarzu przy ul. Ślężnej, starszy gminy żydowskiej Eduard Sachs podjął się starania o przydzielenie nowego miejsca. Dynamiczny rozwój miasta, a szczególnie bogatej dzielnicy Krzyki uniemożliwiał jego ewentualne powiększenie. Zakupiono wówczas we wsi Cosel (Kozanów) przy Szosie Berlińskiej (późniejsza Flughafenstrasse, obecnie ul. Lotnicza) 50 mórg ziemi. Formalnie miasto Breslau  w czerwcu 1898 roku zakupiło teren w okolicy Pola Gądowskiego od hrabiego Remusa von Woyrscha z Pilczyc, aby stworzyć na nim cmentarz komunalny, a część zakupionego gruntu przekazać (odpłatnie) gminie żydowskiej z przeznaczeniem na nową nekropolię. Zanim miasto zakupiło działkę, zaproponowało gminie, ażeby w poprzek cmentarza przebiegała droga dla karawanów i pieszych prowadząca do cmentarza chrześcijańskiego. Oczywiście pomysł ten był zupełnie absurdalny i przeciwny prawu żydowskiemu. Wpływy Żydów w Radzie Miejskiej były jednak wystarczająco  silne, toteż udało się przekonać radnych o zaniechaniu tego pomysłu. W 1900 teren ten został ogrodzony, po czym wykonane zostały niezbędne prace ziemne, w maju kolejnego roku rozpoczęto prace budowlane, a 14 lutego 1902 nekropolia została poświęcona i otwarta. Pierwszy pogrzeb odbył się na cmentarzu 12 marca 1902 r. Pogrzebano zmarłego w Szpitalu Żydowskim Fundacji Franckla komisjonera Salomona Branna. Zmarły miał 63 lata i był ojcem znanego historyka Żydów śląskich M. Branna.  Na terenie cmentarza powstała monumentalna kaplica cmentarna, połączona 20-metrowym arkadowym krużgankiem z budynkiem kostnicy. Zespół tych budynków znajdował się po lewej stronie od głównego wejścia na cmentarz. Na tej samej wysokości został wybudowany dwupiętrowy dom zarządu. Mieściła się w nim kancelaria, kwiaciarnia, mieszkania ogrodnika, inspektora oraz grabarza. Głównymi projektantami budynków zaplecza byli bracia Paul i Richard Ehrlich, znani we Wrocławiu m.in. z takich projektów jak wrocławski Szpital Żydowski – obecnie szpital kolejowy przy ul. Wiśniowej. W 1918 cmentarz powiększono do 11 ha.W południowej części cmentarza utworzono, po I wojnie światowej, pole honorowe (58 m x 28 m), które zostało poświęcone pamięci żydowskich żołnierzy poległych na froncie. Na jego szczycie stanął owalny tolos, na którym zostały wyryte 432 nazwiska żołnierzy. 

 W 1943 r. po deportacji wrocławskich Żydów – głównie do getta w czeskim Terezinie  we Wrocławiu pozostało około 600-700 osób żydowskiego pochodzenia, które albo pozostawały w małżeństwach z nie-Żydami, albo były określane przez hitlerowskie ustawodawstwo jako „mieszańcy”. W połowie czerwca 1943 r. gauleiter NSDAP na Dolny Śląsk Karl Hanke postanowił o stworzeniu dla tych osób stacji medycznej w budynku zarządu na terenie cmentarza przy ul. Lotniczej. W „jüdische krankenstation” pracowało pięciu lekarzy (między innymi chirurg, internista, pediatra, lekarz ogólny) oraz trzy pielęgniarki. Do końca 1944 r. stacja przyjęła kilkuset pacjentów, cierpiących głównie na starcze, przewlekłe choroby. Placówka medyczna na cmentarzu przy ul. Lotniczej funkcjonowała do końca 1944 r. W okresie powojennym cmentarz żydowski miał i tak sporo szczęścia – nie został zrównany z ziemią, jak to uczyniono z przyległymi cmentarzami. Był on użytkowany przez odradzającą się gminę już od 1945 r.  

OLEŚNICA MAŁA - nieduża wieś leżąca opodal autostrady A4, w poblizu rzeki Gnojnej, w gminie Oława. Pierwsze ślady istnienia miejscowości sięgaja XII wieku, kiedy to książę Bolesław Wysoki wybudował tu zamek myśliwski i małą kaplicę. Syn Bolesława- Henryk Brodaty sprowadził do miejscowości Templariuszy, którzy założyli w Oleśnicy MŁ. swoją siedzibę, czyli komandorię. Była to pierwsza siedziba Templariuszy na Śląsku. Po kasacji zakonu w 1307 r. majątek przejęli Joannici, którzy byli w jego posiadaniu aż do sekularyzacji w 1810 r. Joannici, zwani też Kawalerami Maltańskimi wznieśli tu okazały pałac klasztorny, a sama Oleśnica Mała miała wówczas charakter miasteczka, z trzema bramami, szpitalem, karczmą i rzeźnią. Miejscowość rozwijała się czerpiąć korzyści z położenia przy trakcie handlowym Via Regia, zblizonym w swym przebiegu do trasy dzisiejszej autostrady A4. W 1814 r. król pruski Fryderyk Wilhelm III za zasługi w wojnie z Napoleonem nadał generałowi Hansowi Davidowi Yorck (1759-1830) dziedziczny tytuł hrabiowski z predykatem Yorck von Wartenburg, utworzonym od nazwy miejscowości pod którą wojska dowodzone przez generała sforsowały Łabę. Jeszcze w tym samym roku pruski monarcha przekazał Hansowi Davidowi Yorck von Wartenburg byłą komandorię w Oleśnicy Małej, w skład której wchodziły majątki Oleśnica Mała, Kęszyce, Niemil i Biskupice Oławskie oraz dobra Łozina. Yorckowie rozbudowali pałac, ostatni właściciel majątku Peter Yorck von Wartenburg został stracony 8 sierpnia 1944 r. za udział w spotkaniach opozycyjnego, tzw. Kręgu z Krzyżowej. Po 1945 r. w pałacu umieszczono Zakład Doświadczalny Hodowli i Aklimatyzacji Roślin.

Obecnie główną atrakcją Oleśnicy Małej jest zespół pałacowo-parkowy, którego obecna bryła pochodzi z lat 1815-1820,  kościólł pod wezwaniem św. Wawrzyńca, kaplica pod wezwaniem św. Maksymiliana Kolbe znajdująca się w parku przypałacowym (obecnie mocno zaniedbanym) będąca mauzoleum rodziny York von Wartenburg. Została ona  zbudowane w latach 1828-29 wg projektu  Carla Ferdinanda Langhansa. Mauzoleum ma formę ośmiobocznej rotundy, nad wejściem znajduje się herb hrabiowski rodziny Yorck von Wartenburg z pruskim orłem, mieczami, wieńcami laurowymi i łacińską sentencją NEC CUPIAS, NEC METUAS (nie pożądaj ani nie lękaj się).

Na dziedzińcu pałacu pomiędzy drzewami leży tzw. stół  Templariuszy przy którym odbywały się rozprawy sądowe oraz  nagrobek ulubionego konia feldmarszałka- Siwka z Möckern.

KAPLICA BOŻEGO CIAŁA ZWANA ELEKTORSKĄ

W północnej części ambitu (przejście za ołtarzem głównym) znajduje się Kaplica Bożego Ciała, zwana inaczej Kaplicą Elektorską. Jej fundator, Franciszek Ludwik von Neuburg (1664-1732), biskup wrocławski, jako książę Palatynatu należał do grona 7 elektorów Rzeszy mających prawo wybierać cesarza.

Kaplica powstała wlatach 1716-1724 według planów Johanna Bernarda Fischera von Erlach-projektanta rezydencji cesarskiej w Wiedniu. Jej budowa trwała ok. 7 lat. Wystrój rzeźbiarski jest dziełem Ferdynanda Maksymiliana Brokoffa z Pragi-autora rzeźb na moście Karola, kamieniarkę wykonały warsztaty Kaspra Herberga i Jana Adama Karingera z Wrocławia, sztukaterię zaś Santino Bussi z Wiednia. Przesłaniem ołtarza jest idea ciągłości Starego i Nowego Testamentu.

Do starego Testamentu nawiązuje umieszczona nad Tabernakulum Arka Przymierza, oraz umieszczone po bokach figury Mojżesza i Aarona wykonane z kararyjskiego marmuru. Nad Arką Przymierza wschodzi promieniste słońce jako symbol Eucharystii i Nowego Testamentu. Analogiczne przesłanie widzimy w znajdujących się na południowej ścianie przedstawieniach Mojżeszowego krzyża z zawieszonym na nim wężem oraz Krzyża Chrystusowego. Na szczególną uwagę zasługują 2 obrazy pędzla Johanna Franza de Backera na ścianach bocznych: Ofiara Melchizedeka i Ostatnia Wieczerza. Nad drzwiami umieszczone są supraporta nawiązujące do 4 rzeczy ostatecznych; śmierci-sądu-nieba lub piekła. Freski w kopule, dzieło Carlo Carlone, przedstawiają Bunt i strącenie Aniołów, odnajdziemy tam także wizerunki ewangelistów i doktorów kościoła. Nad latarnią umieszczone są cztery hebrajskie litery (jod, he, waw, he), które w Starym Testamencie oznaczały Imię Boga.

Warto podkreślić, że w kaplicy-oprócz samego fundatora- pochowana została wnuczka króla Jana III Sobieskiego – Maria Kazimiera Sobieska, której matka, a siostra biskupa była żoną Jakuba Sobieskiego, właściciela pobliskiej Oławy.

Zdj. polska-org.pLdtur.pl

W przypadające 29 lipca wspomnienie św. Łazarza nie sposób nie zwrócić uwagi na mały kościółek stojący przy pl. Wróblewskiego noszący Jego wezwanie.

W swoim obecnym kształcie powstał na terenie osady tkaczy walońskich w XIV stuleciu choć wiadomo, iż już wcześniej znajdowała się tu świątynia i szpital dla trędowatych mężczyzn. Lokalizacja ta-w znacznym oddaleniu od ówczesnego miasta- podyktowana były względami sanitarnymi. Ok. 1400 roku leprozorium zaczęło przyjmować także pacjentów z innymi chorobami zakaźnymi. W zapisce sporządzonej w wyniku wizytacji z roku 1651 odnotowani, iż kościółek i szpital znajdowały się na terenie parafii św. Maurycego i że utrzymywano tam wówczas siedmiu ubogich w tym jednego protestanta. W końcu w roku 1800 dawny szpital przekształcono na dom starców.

Kościół św. Łazarza jest budowlą ceglaną, jednonawową o prostokątnym prezbiterium. We wnętrzu zachowały się do dziś czternastowieczny gotycki wspornik sklepienny i piętnastowieczny portal z piaskowca.

Położenie kościółka sprawiło, że kilkakrotnie znalazł się on w centrum wydarzeń wojennych. W czasie II wojny światowej zniszczone zostało bogate wyposażenie, lecz sam kościół odbudowano w latach 1946-49. We wnętrzu odrestaurowano zabytkowy ołtarz i ustawiono nowy z piaskowca. Odnowiono też figury Najświętszego Serca Jezusowego i św. Jana Bożego oraz obraz św. Cecylii z XVII w. Tuż obok kościółka znajduje się zakład opiekuńczo-leczniczy dla dorosłych prowadzony przez siostry Albertynki.

.

                   Kresowe  wspomnienie o Ignacym Janie Paderewskim.

W tym roku przypada 80-a rocznica śmierci Ignacego Jana Paderewskiego, wybitnego polskiego kompozytora, pianisty, męża stanu. Trzy lata temu naprzeciwko Narodowego Forum Muzyki we Wrocławiu zostało odsłonięte jego popiersie dla upamiętnienia dwóch  koncertów, które słynny artysta zagrał w stolicy Dolnego Śląska. Pierwszy z nich odbył się zimą 1991 r. w sali Nowej Giełdy przy ul. Krupniczej, drugi jesienią 1901 r. w sali zniszczonego w 1945 r Wrocławskiego Domu Koncertowego, przy ul. Piłsudskiego.

Dzieciństwo artysty związane było z Kresami. Urodził się 18 listopada 1860 r. w Kuryłówce – małej wiosce na Podolu (obecnie Ukraina). W pobliskim kościele Św. Trójcy w  Chmielniku widnieje pamiątkowa tablica mówiąca o tym, że tu został ochrzczony. Ci, którzy szukają śladów polskości na Kresach, natknęli się też zapewne na grób rodziców Paderewskiego na cmentarzu w Żytomierzu. Z niewielkiej Kuryłówki losy zawiodły słynnego później kompozytora na światowe salony. Jednak oprócz rozsławienia Polski na całym świecie poprzez swoje koncerty i wystąpienia, I.J. Paderewskiemu zawdzięczamy przede wszystkim ogromny wkład w odzyskanie niepodległości. Pióro, którym podpisał Traktat Wersalski na mocy którego Polska stała się wolnym krajem po 123 latach zniewolenia można obejrzeć w Muzeum Polskim w Chicago.

Ignacy Jan Paderewski zmarł 29 czerwca 1941 r. w Nowym Yorku i został tymczasowo pochowany na Cmentarzu Narodowym w Arlington. Po kilkudziesięciu latach, w 1992 r, jego ciało zostało sprowadzone do wolnej Polski  i spoczęło w Katedrze Warszawskiej obok Henryka Sienkiewicza. Natomiast serce zostało przeniesione i pozostało w amerykańskiej Częstochowie – duchowym centrum Polonii w Doylestown.

Wrocław – średniowieczne miasto powstałe na kilku wyspach na rzece Odrze, w naturalny niejako sposób zabezpieczało swoich mieszkanców przed atakami nieprzyjaciół.

Rozwój techniki wojskowej wymagał nieustannego przystosowywania możliwości obronnych miasta.

Jako jedno z nielicznych miast w Europie, Wrocław dysponował podwójną fosą. Fosa zewnętrzna zachowała się do dnia dzisiejszego niemal w stanie pierwotnym (zasypany jest jedynie fragment od Alei Juliusza Słowackiego do Zatoki Gondoli oraz małe fragmenty przy placu Jana Pawła II i moście Sikorskiego).

Oprócz podwójnej fosy, Wrocław dysponował podwójnym systemem murów obronnych, baszt i fortów, co przedstawia ponizsza grafika znajdująca sie na stonie polska.org

Plan fortyfikacji daje wyobrażenie o skali umocnień, natomiast poniższe zdjęcie ocalałego fragmentu Bastionu Ceglarskiego oddaje ich architektoniczny charakter i koloryt.

Taki stan fortyfikacji utrzymał się aż do początku XIX wieku.

W roku 1806 Napoleon Bonaparte rozpoczął IV kampanię skierowaną przeciwko Prusom i po wkręceniu Rosji do wojny ( co miało zapobiec blokadzie Wielkiej Brytanii prze Francję) – również przeciw wojskom Aleksandra I. Kampania ta zakończyła się zawarciem pokoju z Rosją w Tylży w lipcu 1807 roku i utworzeniem Księstwa Warszawskiego, co dla Polski miało bardzo duże znaczenie. Na południe od głównego teatru działań wojennych przebiegał dodatkowy front kierowany przez Hieronima Bonaparte – najmłodszego brata Napoleona. To właśnie jego korpus (3 dywizje – ogółem 23 tys. żołnierzy i 48 dział) skierowany został na Śląsk. Francuska część  tego korpusu zaatakowała Wrocław i zdobyła miasto w styczniu 1807 roku.     Dla samego miasta Wrocławia najważniejszym skutkiem zdobycia go przez Francuzów były jednak nie straty materialne ani ludzkie w wyniku działań wojennych, ani także kilkuletnia francuska okupacja, ale decyzja Hieronima Bonapartego, nakazująca wyburzeniemurów obronnych okalających miasto. Obecnie wydarzenie to upamiętnione jest tablicą na ścieżce historii Wrocławia.

2 lutego 1807 roku padł rozkaz likwidacji murów obronnych Wrocławia (jak zresztą  każdego innego zdobytego miasta), do czego przystąpiono niemal natychmiast. Zadanie nie było łatwe bowiem grubość murów wynosiła nawet 2 metry a jak wykazały prace archeologiczne prowadzone przy  budowie Narodowego Forum  Muzyki, część murów budowana była w nowatorski sposób – przestrzeń pomiędzy zewnętrznymi ścianami była wypełniona zaprawą, co stanowiło bardzo wytrzymałą konstrukcję.  Ilustruje to poniższe zdjęcie wykonane podczas prac wykopaliskowych w tym rejonie.

Warto dodać,że  w maju 1807 roku do Wrocławia wkroczyły dwa szwadrony polskiego pułku legionów włoskich, co utrwaliło polską obecność w mieście. Wyburzenie murów obronnych pozbawiło miasto średniowiecznego charakteru, ale miało też aspekt praktyczny – mury obronne nie były już w stanie powstrzymać armii oblężniczej, a zatem były mało przydatne militarnie. Z punktu widzenia rozwoju miasta, usunięcie fortyfikacji oznaczało usunięcie gorsetu dławiącego rozbudowę centralnej części Wrocławia. Na miejscu murów stojących wzdłuż fosy zewnętrznej, postanowiono we wrześniu 1807 roku  stworzyć Promenadę Miejską zaprojektowaną przez Fredricha Johanna Knorra. Projekt został zrealizowany i nowy park miejski otwarto uroczyście w dniu 16 lipca 1816 roku. Generalnie, trzeba też zauważyć inne podejście do obiektów zabytkowych w przeszłości – przeważał zwykle aspekt praktyczny – od najdawniejszych czasów aż do wieku XX, stare budowle były przebudowywane, unowocześniane lub usuwane, jeśli stanowiły przeszkodę w realizacji nowych rozwiązań urbanistycznych. Obecnie każdą ocalałą historyczną cegłę traktujemy jako dziedzictwo kulturowe chronione prawem, co jest zupełnie nowym zjawiskiem. Zgodnie z tym podejściem, ocalałe fragmenty fortyfikacji są pieczołowicie konserwowane co pozwala "poczuć" średniowieczny charakter i atmosferę tych miejsc.